Підручник з Польської мови (профільний рівень). 10 клас. Іванова - Нова програма

§ 6. Styl naukowy

W stylu naukowym pisane są specjalistyczne teksty utrwalające i przekazujące innym wiedzę z danej dziedziny nauki. Krąg odbiorców jest wąski - są nimi inni specjaliści, uczniowie, studenci. Szerszy zasięg mają jedynie dzieła pisane w stylu popularnonaukowym, przeznaczone dla zainteresowanych danym tematem niespecjalistów.

Wyróżniki stylu naukowego. Głównym wyróżnikiem stylu naukowego jest obecność terminologii.

ZAPAMIĘTAJ

Termin to specjalna nazwa naukowa lub fachowa, w założeniu ścisła i jednoznaczna, odnosząca się do pojęcia właściwego danej dziedziny wiedzy.

Zbiór terminów tworzy terminologię. Dlatego mówimy o terminologii gramatycznej, medycznej, ekonomicznej itd. Obecnie w słownikach języka polskiego stosuje się około 90 różnych tzw. kwalifikatorów wskazujących na przynależność słowa do określonej dziedziny nauki lub wiedzy specjalistycznej. Ze względu na wielość uprawianych współcześnie dyscyplin styl naukowy ma swoje własne odmiany: humanistyczną, przyrodniczą i techniczną.

Liczba terminów wzrasta wręcz lawinowo. Szacuje się, że w samym tylko okresie po drugiej wojnie światowej w języku polskim przybyło prawie milion nowych terminów.

Część terminologii ma charakter międzynarodowy to znaczy, że w wielu językach pewne terminy brzmią bardzo podobnie, np. ekologia, elektronika.

Zdania w tekstach naukowych mają skomplikowaną budowę. Używa się w nich często wyrażeń nawiązujących, typu: przejdźmy z kolei do...; jak było powiedziane wyżej...; podsumowując... Autor - nawet gdy jest to jedna osoba - może posługiwać się tzw. my autorskim, pisząc np. postaramy się teraz udowodnić, że...; w naszej pracy przyjmujemy założenie... Charakterystyczne są wskaźniki ostrożności sądów autora, który nieraz zastrzega się, że nie do końca bierze odpowiedzialność za prawdziwość danego twierdzenia, np. wydaje się, że...; można sądzić, że...; są pewne podstawy, aby przypuszczać, że...: w zasadzie; w pewnym sensie; w pewnym stopniu, raczej.

Pierwiastki emocjonalne w stylu naukowym są niepożądane. Już w starożytności sformułowano (Tacyt) maksymę przyświecającą rzetelnym badaniom naukowym: „sine ira et studio”, tzn. „bez gniewu i zawziętości, bezstronnie, bez uprzedzeń, obiektywnie”, której przestrzeganie jest ważnym nakazem etycznym w nauce.

Teksty naukowe powinny być logicznie uporządkowane, ścisłe i przejrzyste. Służy temu podział na rozdziały, podrozdziały, paragrafy, akapity umieszczanie przypisów, bibliografii, dodawanie aneksów (uzupełniających treść załączników), sporządzanie indeksów lub skorowidzów, spisów obejmujących np. użyte w pracy terminy, wymienione nazwiska, przedstawianie wyników badań w formie wykresów, tabel, rysunków itp.

Autor wypowiedzi w stylu naukowym dąży przede wszystkim do przekazywania obiektywnej prawdy. Dlatego powinien podawać wystarczającą ilość informacji w jasnej i zrozumiałej formie, racjonalnie i logicznie prowadzić swój wywód, zdążając do trafnych uogólnień i wniosków oraz ostatecznego sformułowania odkrytych praw naukowych.

Gatunki stylu naukowego to: artykuł (forma pisana), referat (forma wygłaszana), studium, rozprawa, monografia, czyli dzieło poświęcone w całości jednemu tematowi (np. monografia twórczości jakiegoś pisarza), encyklopedia, słownik, recenzja, dyskusja, polemika.

Odmianę dydaktyczno-naukową, z którą stykasz się w czasie nauki w szkole, reprezentują formy pisane: podręcznik, poradnik, skrypt i formy mówione: wykład, pogadanka, lekcja, odczyt.

30. Sięgnij do dowolnego słownika języka polskiego i wypisz stosowane w nim kwalifikatory wskazujące na przynależność słowa do określonej gałęzi nauki lub wiedzy specjalistycznej. Porównaj liczbę wypisanych przez siebie kwalifikatorów z ilością podaną przez kolegów korzystających z innych słowników.

31. Przeczytaj uważnie podane niżej hasło z encyklopedii logiki. Scharakteryzuj na tym przykładzie typowe środki językowe stylu naukowego. Czy są tu jakieś fragmenty, których w ogóle nie zrozumiałeś? Napisz własnymi słowami, co to jest definicja klasyczna, i podaj własny przykład.

definicja klasyczna (1) *Definicja realna o budowie: A jest B i C, gdzie A, B, C reprezentują nazwy, zaś „jest” należy rozumieć jako faktor identyczności. Z dwóch nazw tworzących definiens pierwsza podaje klasę, w której zawiera się (jako część właściwa) zakres definiowanego wyrazu A; druga natomiast wskazuje na to, co wyróżnia elementy klasyk spośród elementów nadrzędnej nad nią klasy B.Termin denotujący klasę nadrzędną nazywa się terminem rodzajowym (krócej: rodzajem, lac. genus): termin określający różnicę nazywa się różnicą gatunkową (lac. differentia specifica), ponieważ wyróżnia przedmioty tworzące pewien gatunek (lac. species) od innych przedmiotów należących do tego samego rodzaju. Stąd tradycyjna formula: Definitio fit per genus et differentiam specificam (definicja powstaje za pomocą rodzaju i różnicy gatunkowej). Przykład: Planeta (gatunek) jest to ciało niebieskie (rodzaj) krążące wokół Słońca (różnica gatunkowa).

(2) Autorzy nie godzący się na przyznanie definicjom charakteru twierdzeń rzeczowych (zob. Kotarbiński) pojmują definicję klasyczną jako *definicję nominalną podaną w stylizacji przedmiotowej (tj. w takim sformułowaniu, jak gdyby była ona twierdzeniem rzeczowym), a poza tym spełniającą warunki, o których mowa w (1).

(Mała encyklopedia logiki, red. nauk. W. Marciszewski)

32. Co jest źródłem humoru w przytoczonym fragmencie tekstu? Jakie cechy stylu naukowego zostały w nim sparodiowane i ośmieszone?

Pewnego popołudnia, tuż po szkolnych lekcjach, mała dziewczynka w czerwonej czapeczce, z koszykiem pełnym jedzenia, wybrała się do chorej babci. Droga do jej drewnianego domku była długa i prowadziła przez las. Dziewczynka rozglądała się ciekawie, podziwiając grube korzenie drzew, których wzrost odbywa się przecież dzięki działalności merysystemu pierwotnego - miazgi wiązkowej i merysystemów wtórnych - miazgi powstałej z odróżnicowania się fragmentów okolnicy oraz felogenu... Jakie to cudowne - myślała - że powstaje on przez odróżnicowanie się komórek miękiszu bądź kolenchymy leżących w korze pierwotnej... Cichy szum zielonych liści pobudzał wszystkie zmysły, bo przecież w każdym listku szumiała kutykuła, miękisz palisadowy i gąbczasty... Usiadła na chwilę pośród widłaków różnozarodnikowych i czuła... po prostu czuła, jak ich mikroskoporangie wytwarzają obficie mikrospory... (J. Szczepkowska Opowiem wam bajkę..)

33. Z podręczników przedmiotów ścisłych wybierz fragmenty tekstu, w którym występują terminy specjalistyczne. Podaj definicje wybranych terminów.

34. W języku naukowym występują liczby, wzory, symbole.Te symbole mają charakter międzynarodowy i są czytelne dla wszystkich specjalistów. Z podręcznika matematyki lub chemii wypisz taki tekst (symbole, wzory), który byłby zrozumiały dla Niemca, Anglika, Japończyka.

35. Przeczytaj uważnie tekst. Do jakiej dziedziny nauki możesz go odnieść?

CO ZAWDZIĘCZAMY ŚWIĘTYM CYRYLOWI I METODEMU?

Jano Kohler Cyryl i Metody, 1941

Kto szuka korzeni polszczyzny, chciałby wiedzieć, jaki był prajęzyk Słowian, z którego się ona wywodzi. Niestety o jego cechach możemy wnioskować jedynie pośrednio. Nie został bowiem utrwalony na piśmie. Pomocna okazuje się analiza porównawcza współczesnych języków słowiańskich, wydobywająca ich podobieństwo — rezultat wspólnego dziedzictwa. Badanie różnic sprzyja również docieraniu do stanu pierwotnego. Mamy też do dyspozycji ważne źródło informacji: stare teksty religijne. Zawdzięczamyje chrześcijańskim świętym Cyrylemu i Metodemu, mnichom greckim, zwanymi apostołami Słowiańszczyzny. Teksty te powstały w IX w. z myślą o nawróconych chrześcijanach. Autorzy (a ściśle tłumacze) użyli w nich dialektu, którym posługiwali się mieszkańcy ówczesnego Sołunia (Salonik). Do słowiańskich dźwięków święty Cyryl przystosował znaki alfabetu greckiego, tworząc tzw. głagolicę. Echa misyjnej działalności greckich duchownych pobrzmiewają też w naszym podaniu o niezwykłej wizycie, jaką złożyli rodzinie Piasta kołodzieja, odprawiającego postrzyżyny syna Ziemowita rzekomo niebiańscy przybysze. Sprawili oni, że mimo znacznej liczby biesiadników oraz dopisującego im apetytu ani jadła, ani napoju nie ubywało, ku zaskoczeniu i radości gospodarza. Tymi gośćmi z zaświatów mogli być Cyryl i Metody.

Ze względu na religijny charakter zachowanych tekstów i ich użytkową katechizacyjną funkcję, język, w którym zostały napisane, nosi miano starocerkiewno-słowiańskiego. Zawierają z nim znajomość wszyscy badacze dziejów polszczyzny. Kto zna alfabet rosyjski, ten szybko i łatwo nauczy się je odczytywać.

Kształcenie językowe. Referat na podstawie kilku źródeł. Redagowanie tekstu referatu

36. Czy często występowałeś na zebraniach, na zajęciach? Czy twoje wystąpienia były udane? Czy słuchacze zawsze rozumieli, o czym mówisz? Czy potrafiłeś ich przekonać? Co było dla ciebie najtrudniejszym?

37. Przeczytaj uważnie tekst.

GDYTRZEBA NAPISAĆ REFERAT

Referat to dłuższa wypowiedź pisana, rozwijająca określony temat w formie zawierającej elementy: streszczenia, opisu, opowiadania, sprawozdania, interpretacji wypowiedzi, lecz także jej rytm, nawet jej brzmieniowe ukształtowanie.

Dzięki doborowi słów, których wymowa nie kryje artykulacyjnych pułapek, będzie mu łatwiej wykazać się staranną poprawną dykcją. Gdy doceni potrzebę zharmonizowania długości zdań i ich wyodrębniających się w poszczególne odcinki tekstu zespołów z oddechem (a zwłaszcza z fazą wydechu), zapewni sobie wygodę i uchroni się przed zmęczeniem.

Aby zapobiec zakłóceniom odbioru tekstu wygłoszonego tylko jeden raz, lepiej posługiwać się zdaniami niezbyt długimi, o przejrzystej budowie. W przeciwnym razie słuchacze zostaną narażeni na zgubienie tzw. wątku, nie zauważą niektórych informacji. A to oznacza upośledzenie odbioru. Mimo to, iż pisząc referat, autor musi w imię rzetelności sięgnąć do wielu materiałów źródłowych, tekstowi własnemu powinien nadać charakter przystępny, ze względu na jednorazową i zwykle krótkotrwałą prezentację. Troszcząc się o wyczerpujące potraktowanie tematu, jednocześnie nie należy nigdy przesadzać z długością referatu. Istotną rolę odgrywa interesujące ujęcie przedstawianych spraw i żywy sposób mówienia, ale fizjologia ma własne prawa. Lepiej nie narażać się na zakłopotanie, gdy zauważymy przerwanie kontaktu z przejawiającymi oznaki roztargnienia i zmęczenia odbiorcami. Dla referatu nie będzie to rzeczą łatwą doraźne streszczenie tekstu. A przerwanie wygłaszania przed zaplanowanym zakończeniem z powodu negatywnej reakcji słuchaczy oznaczałoby niepowodzenie komunikacyjne.

38. Ujmij w formie krótkich punktów informacje zawarte w tekście.

39. a) Zainteresowała cię literatura polskiego baroku. Chciałbyś o niej opowiedzieć kolegom. Zaproponuj tytuł referatu.

b) Opracujjego koncepcję w formie planu lub rejestru zagadnień (problemy, autorzy, dzieła, zagadnienia).

ZAPAMIĘTAJ

Pisząc referat, pamiętaj, że jest to komunikat przeznaczony do wygłoszenia.

Uwzględnij więc nie tylko wymóg rzeczowego i pełnego rozwinięcia tematu, ale miej na uwadze również cechy odbiorców i własną rolę przekaziciela informacji drogą ustną. Referat nie może być zbyt długi.

40. Przeczytaj uważnie. Przygotowując referat, pamiętaj o podanych niżej wskazówkach.

1. Wyznacz adresata referatu i cel przekazania informacji.

2. Określ temat i zasadniczą myśl przyszłego referatu.

3. Znajdź odpowiednią literaturę, opracuj ją.

4. Dobieraj fakty, które zainteresują słuchacza.

5. Ułóż plan referatu.

6. Opracuj kilka źródłowych materiałów, wtedy twój referat będzie głębszy i ciekawszy.

7. Zapisz tekst referatu.

8. Zwróć uwagę na terminy, na trudne słowa, przemyśl ich wymowę i akcentowanie.

9. Wygłaszaj tekst powoli, rób pauzy.

10. Nie zapominaj o słuchaczach, postaraj się zainteresować ich jakimś ciekawym faktem, gdy zauważysz, że słuchają nieuważnie.

11. Mów płynnie, unikaj słów-pasożytów (e-e-e, no) itp.

12. Przed wygłoszeniem postaraj się zredagować tekst referatu, znajdź w nim braki w kompozycji, odchylenia od normy językowej, nieścisłości gramatyczne, stylistyczne (jeśli takowe są).

41. Przeczytaj referat.

REFERAT

„FILOZOFIA ŻYCIOWA J. KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONA W PIEŚNIACH „SERCE ROŚCIE”, „NIE PORZUCAJ NADZIEI”;

„CZEGO CHCESZ OD NAS, PANIE...”.

Wiek XVI to w całej Europie wiek rozwoju nauki i sztuki... Także w Polsce, która w tym czasie była potężnym państwem, tworzyło wiele wybitnych artystów. W dziedzinie literatury najbardziej wsławił się Jan Kochanowski. W swoich utworach poruszał wiele zagadnień moralnych i filozoficznych, a jego poezja zachwycała artystycznym kunsztem.

W wierszach Jan Kochanowski wyrażał swoje nastanowienie do życia czyli filozofię życiową, która nazywa się humanizmem. Według niej najważniejszym celem ludzkości powinno być szczęście i rozwój człowieka. Hasło, które tę myśl wyraża, brzmi: Jestem człowiekiem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce”.

O słuszności tej tezy może przekonać fakt, że bardzo często w swoich pieśniach poeta wyrażał zachwyt nad światem przyrody, która współgra z nastrojami ludzi. W pieśni „Serce roście...’’ początkowe zwrotki zawierają opis zmian krajobrazów, jakie dokonują się w porze wiosennej: topnienie śniegu i lodu, rozwijanie się młodych listków na drzewach, zielenienie się pól, zakładanie gniazd przez świergocące ptaki. Jest to obraz bardzo radosny i optymistyczny. Koresponduje on z nastrojem właściwego bohatera wiersza i człowieka o czystym sumieniu.

Również w pieśni „Nie porzucaj nadziei” poeta opisuje piękno świata, które pozostaje niezmienne, niezależnie od ludzkich kłopotów. Rytm przyrody odradzającej się na wiosnę powinien przypominać ludziom, że nie wolno się załamywać. Także w pięknej modlitwie „Czego chcesz od nas, Panie...” uroda świata dowodzi, jaki dobry i mądry jest Pan Bóg, który stworzył ziemię dla radości i pożytku człowieka.

Jednak prawdziwą radość z darów Boga może odczuwać człowiek, którego nie gryzie sumienie, to znaczy ktoś, kto nie popełnia poważnych grzechów i przestrzega przykazań bożych. Jeśli natomiast kogoś „gryzie mól zakryty„, nie będzie się umiał cieszyć życiem, choćby miał bogactwo i rozrywki. Morał ten świadczy, że Kochanowski dostrzegał konieczność przestrzegania praw moralnych. Człowiek, który by się nimi nie kierował, szkodzi swej duszy i nie może liczyć na prawdziwe szczęście. Taki obraz szczęśliwego człowieka, który jest zarazem dzieckiem bożym, zawarł w pieśni „Czego chcesz od nas, Panie...”. Daje w niej do zrozumienia, jaki powinien być stosunek ludzi do swego Stwórcy: uwielbienie, pokora, wdzięczność, synowska miłość. Wyznaje to w słowach „Tyś Pan wszystkiego świata...”, „Wdzięcznym Cię zatem sercem Panie wyznawamy, bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy”. Postępując tak, by nie obrazić w niczym łaskawego Pana, można przeżywać harmonię ze światem i z jego Stwórcą. A harmonia to spokój, zadowolenie, bezpieczeństwo, w którym jedynie może następować rozwój ludzkości.

Człowiek pogodzony z Bogiem ma pełne prawo wyrażać swoją radość tak, jak chce. Pozytywny stosunek do świata nazywa się afirmacją życie. Oznacza ona umiejętność cieszenia się wszystkim, co człowieka spotyka.

W pieśni „Serce roście...” poeta prosi: „dobrą myśl”; czyli radość życia; „Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym, a bądź ze mną, z trzeźwym, czy pijanym”.

Nie zawsze jednak życie niesie z sobą tylko radość. Często przychodzą złe chwile, nieszczęścia i dramat. Jan Kochanowski apeluje do swoich czytelników, aby i w takiej sytuacji nie tracić zaufania do losu. Szczególnie podkreśla tę receptę na życie w pieśni „Nie porzucaj nadzieję jakoć się kolwiek dzieje”. Przyrównuje w niej los człowieka do cyklu rocznego: tak jak w roku istnieje zła i nieprzyjazna zima, tak w ludzkim życiu przychodzą ciężkie momenty. Ale nie należy się z tego powodu załamywać, ponieważ, jak po zimie następuje wiosna, tak w sytuacji człowieka następuje zmiana na lepsze i wraca szczęśliwy los. Poeta nazywa go fortuną. Jest zmienna i kapryśna, dlatego nie warto się zbyt przejmować, gdyż z pewnością się odwróci. Wystarczy tylko spokojnie na to poczekać. Taka postawa życiowa nazywa się stoicyzmem. Sam poeta, mimo głoszenia filozofii stoicyzmu, w pieśniach nie pozostaje jej wierny, gdy zmarła mu ukochana córeczka. W cyklu „Trenów” ukazał swój ból i rozpacz. Jednak w ostatnim trenie powraca do nastroju spokoju i wiary w szczęście dziecka, znajdującego się w niebie. W swoim własnym życiu miał podobne podejście do nieszczęść, jak w tworzonej poezji.

Kochanowski to pierwszy polski poeta znany w Europie, ponieważ wiersze jego zostały przetłumaczone na wiele języków. Powodem tej zasłużonej sławy jest życiowa mądrość i piękno słowa jego utworów. Także dziś, po pięciu stuleciach, możemy zrozumieć wspaniałe przesłanie jego poezji: szczęście i rozwój człowieka to najważniejsze cele naszych dążeń: Warto czytać wiersze Kochanowskiego i rozważać zawartą w nich życiową mądrość.

b) Odredaguj referat. Przeanalizuj jego treść i kompozycję; określ rodzaj i funkcję początku i zakończenia, wyróżnij niepotrzebne treści; przeanalizuj referat pod względem poprawności gramatycznej i stylistycznej.



Підтримати сайт і наші Збройні Сили можна за посиланням на Buy Me a Coffee.